Scharrelpersoneel

Gaan we terug naar de intensieve menshouderij, waarin we de baas toestemming moeten vragen om naar het toilet te gaan?

Iedereen kent de beelden van legbatterijkippen, kistkalveren en varkenstransporten. Dieren in veel te kleine ruimtes waarvan de algemene publieke opinie ondertussen ook vindt dat daar paal en perk aan moet worden gesteld. De verkoop van biologische producten neemt een vlucht en zorgt ervoor dat ik vaak misgrijp bij de supermarkt op zoek naar een stukje bio- of scharrelvlees voor mijn gezin. De parallel naar mensen op het werk is eerder getrokken door Jaap Peters in het boek Intensieve Menshouderij waarin hij de wijze waarop er met personeel wordt omgegaan vergelijkt met de bio-industrie. De beelden van mensen die binnen kantoorpanden en fabriekshallen gereguleerd en geconditioneerd worden zijn bekend. Zelf gebruik ik in lezingen gekscherend vaak een beeld uit de film Modern Times met Charlie Chaplin. In deze film werd al kritisch de draak gestoken met de bizarre werkomstandigheden binnen fabrieken in de jaren dertig van de vorige eeuw. Daar zijn we nu toch wel van af? In het moderne bedrijfsleven met stevige Arbo-wetgeving, mondige medewerkers, kritische consumenten, ondernemingsraden en activistische vakbonden komen de echte uitwassen niet meer voor in ons keurige Nederland?

Terug naar ‘Modern Times’
Onlangs kreeg ik een interne memo doorgespeeld van een producent van auto-onderdelen waarin een verandering van het pauzereglement binnen de fabriek wordt aangekondigd. De pauzes worden wegens de concurrentiepositie verminderd en aangescherpt. Als reden wordt opgegeven dat de grootste klant van het bedrijf de pauzes van de medewerkers niet langer accepteert. Naast de wettelijk verplichte lunchpauze is er in de ochtend een pauze van vijftien minuten. Alleen tijdens deze pauze mag er gedronken, gegeten, gerookt en geplast worden. ‘s Middags mag er maximaal drie keer een moment van persoonlijke verzorging genomen worden van maximaal vijf minuten per keer. Maar nu komt het meest schrijnende: ‘Elke keer moet gemeld worden aan de teamleider welke activiteit je tijdens dit moment van persoonlijke verzorging gaat uitvoeren.’ Als je wilt eten, drinken, roken of plassen dan moet je dus net als vroeger op de basisschool aan het gezag melden wat je gaat doen! Er staat letterlijk in de memo: ‘Buiten de pauzes en persoonlijke verzorging mag er geen koffie worden gehaald of gedronken, geen gebruik worden gemaakt van de toiletten, niet worden gerookt of gegeten.’

Ultieme drijfveer
Natuurlijk is de internationale concurrentie moordend, staat de industrie in Nederland onder druk, wil niemand dat onze maakindustrie verdwijnt uit Nederland en is werken met strenge regels beter dan helemaal geen baan. Maar deze maatregelen leiden terug naar de industriële revolutie, waarbij de menselijkheid ver te zoeken is. Daarom pleit ik voor scharrelpersoneel: medewerkers die de vrijheid en verantwoordelijkheid krijgen om optimaal te presteren. In de afgelopen decennia zijn er managementboeken volgeschreven met wetenschappelijke kennis en succesvolle praktijkvoorbeelden waaruit blijkt dat vrijheid of – zo je wilt – autonomie de belangrijkste intrinsieke drijfveer is. Onder meer in het boek Drive van Daniel Pink wordt deze visie hartstochtelijk bepleit en uitgebreid onderbouwd. Maar ook de onderzoeken van professor Henk Volberda over sociale innovatie laten zien dat zelfbeschikking binnen duidelijke kaders bedrijven succes brengt.

Het Nieuwe Werken bezoedeld
Het Nieuwe Werken raakt ondertussen bezoedeld door de grote hoeveelheid kostenbesparingsoperaties en het thuiswerkdogma onder het mom van deze noemer. Geef mensen een smartphone, een laptop en een thuiswerkvergoeding en je kunt 40% op je dure vierkante kantoormeters besparen! Vreemd dat medewerkers daar ongelukkig van worden als dit ingevoerd wordt zonder dat ze mee mogen denken, laat staan meebepalen. Voer voor alle hervormingssceptici. In zijn pure vorm is Het Nieuwe Werken gebaseerd op het principe dat mensen hunkeren naar zelfbeschikking. Met elkaar bepalen waar, wanneer, hoe en met wie je werkt, maar wel met duidelijke doel in het vizier. In een kantooromgeving bepalen mensen zelf of ze thuis, in de kroeg of in een gewoon kantoor gaan werken. Binnen fabrieken zijn zelfroosteren en innovatieprogramma’s populaire sociale innovaties.

Het kan anders
De antibioticafabriek van DSM in Delft is een mooi voorbeeld van een alternatief in de mondiale concurrentiestrijd. Door een verregaande autonomie en verantwoordelijkheid van operators in zelfsturende teams wordt er in Delft nog steeds beter en goedkoper geproduceerd dan in China of India, waar de overgrote meerderheid van alle antibiotica ter wereld wordt geproduceerd. In 2007 is vastgesteld dat, door innovaties en optimalisaties van de zelfsturende teams, de fabriek anderhalf keer zoveel produceert dan waar het voor ontworpen is. Overigens doen ze dat met de helft van het geplande personeel. Een ander aansprekend voorbeeld zijn de fabrieken van het schoenenmerk New Balance. Als enige sportschoenenmerk produceert New Balance nog in de VS. Door de goed opgeleide en betrokken medewerkers is er gemiddeld maar 25 minuten arbeid nodig per schoen tegenover de vier uur in Azië.

Fabriceren in een hyperconcurrerende markt hoeft dus geen negatieve uitruil te zijn, waarin minder kosten ook direct mindere kwaliteit van werkomstandigheden betekent. Kijken door de bril van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) zorgt juist voor winnaars op alle vlakken: medewerkers, bedrijven en de maatschappij.